Log in om toegang te krijgen tot je account

Klimaat en Gezondheid
Loading...

Tijdschrift Milieu
november 2022, nr. 5

Degrowth is het juiste antwoord op het groeidebat

Luc de Groot

Luc de Groot is milieu-geograaf en docent interdisciplinaire sociale wetenschappen.

Grenzen aan de Groei

Op de afgelopen Nationale Milieudag gaf milieu-econoom Jeroen van den Bergh een boeiende presentatie over het economische groeidebat (zie het artikel in Milieu nr. 4). Luc de Groot, die daar een studentenpitch hield, is het op een aantal punten niet met hem eens. Dus gaat hij de dialoog aan over de rol van (economische) groei en de concepten degrowth en a-growth

Door: Luc de Groot

Allereerst wil ik benadrukken dat de rol van economische groei centraal zou moeten staan wanneer men praat over het klimaat1. Economische groei gaat altijd gepaard met meer materiaal- en energieverbruik, iets wat op een planeet met eindige natuurlijke hulpbronnen problematisch is2. Het is nog niet mogelijk gebleken om economische groei los te koppelen van een stijging van de druk op het milieu (decoupling). De huidige samenleving heeft een sterke focus op groei, die doorgaans als positief wordt ervaren – in elk geval wordt het meeste beleid (grotendeels) gevoerd aan de hand van effecten op economische groei. In de huidige situatie waar de gevolgen van klimaatverandering steeds ingrijpender worden; waar het Akkoord van Parijs nagenoeg onhaalbaar wordt3; waar de wegen naar minder dan 2 graden opwarming met ingrijpende en onomkeerbare gevolgen vandien4 alsmaar moeilijker worden; is het noodzakelijk het debat over economische groei te (re)politiseren. 

Onjuist begrip van degrowth

Als potentiële oplossingen besprak Van den Bergh in zijn presentatie drie gangbare mogelijkheden: green growth, degrowth, en a-growth. Allereerst wordt green growth in de wetenschap inmiddels al afgedaan als een onhaalbaar, in feite een oxymoron5. Dan blijven degrowth en a-growth over: twee ideeën die deels overlappen maar ook tegenover elkaar staan. In de presentatie presenteerde Van den Bergh een zestal kritieken op degrowth die geenszins stroken met mijn eigen opvatting van dit idee.

Een van de belangrijkste kritieken die Van den Bergh heeft op degrowth is de politiek problematische boodschap van ‘inkomens omlaag’. Maar dit is niet de boodschap van degrowth. Het idee is juist dat er een bepaalde herverdeling van de extreem ongelijk verdeelde welvaart moet komen. Het gemiddelde inkomen in de meeste landen hoeft niet naar beneden om binnen de planetaire grenzen te komen, maar de verdeling en de uitschieters moeten worden aangepakt. Dit is wellicht een politiek moeilijke boodschap, maar elke potentiële, brede oplossing van het klimaatprobleem zal waarschijnlijk gepaard gaan met bepaalde offers.

Van den Bergh stelt verder dat degrowth wetenschappelijk onzuiver is, dat emissies afhankelijk zijn van veel factoren en dat de optimale balans daarvan onbekend is. Maar artikelen over degrowth worden in een breed scala academische, gepeerreviewde tijdschriften gepubliceerd. Om te stellen dat deze wetenschappelijk onzuiver zijn is een vrij grove beschuldiging tegen wetenschappelijk onderzoek. Zelfs in het recente, prominente IPCC rapport worden degrowth ideeën erkend6. Door als tegenargument te stellen dat emissies afhankelijk zijn van een veelvoud aan factoren, laat Van den Bergh juist ruimte over voor het narratief dat uiteindelijk technologische innovaties ons wel zullen redden. Zoals Van den Bergh stelt: wees gewoon ‘relaxed about growth’. Juist dit is iets waar degrowth problemen mee heeft: pleiten voor het behoud van een status quo in een tijd van urgente crisis is gevaarlijk. 

Van den Bergh vindt degrowth verder te pessimistisch. Die kritiek hoor je vaak, maar binnen deze beweging is het een strategische keuze om een radicaler standpunt in te nemen tegen het systeem dat de huidige crisis heeft veroorzaakt. Persoonlijk klinken eerlijke verdeling van welvaart, minder onnodige consumptie en productie, een focus op menselijk welzijn etc., mij positief in de oren. Ook stelt Van den Bergh dat goed klimaatbeleid nog niet is uitgeprobeerd. Dat argument is een beetje loos. Wellicht is degrowth wel het goede klimaatbeleid? Het enige dat we zeker weten is dat we in de 50 jaar sinds Limits to Growth geen effectief klimaatbeleid hebben gehad, en dat ook het huidige beleid ontoereikend is. Sterker nog: er zijn wereldwijd nauwelijks landen die met hun beleid op tijd hun uitstoot reduceren en op een duurzame manier met natuurlijke hulpbronnen omgaan. 

Met degrowth hoeven we niet veel te verliezen, er valt juist veel te winnen. Er moet een verandering komen in het collectief van huidige productie- en consumptiepatronen. Het bedenken van alternatieven waar niet groei, maar welzijn voor mens en natuur centraal staan, is de eerste stap om weg te bewegen van deze groeifetish. Actuele wetenschap stelt dat er wel degelijk een slimme, selectieve afschaling van de huidige economie nodig is, met een focus op efficiëntie, herverdeling en gelijkheid. Daarom is de boodschap van degrowth belangrijk: er mag geen ruimte blijven om dezelfde weg volgen. Uiteindelijk maakt de omvang van de huidige wereldeconomie enorm uit, zelfs in de beste scenario’s van technologische vooruitgang. 

Kritiek op a-growth

Van den Bergh stelt zelf de optie a-growth voor, omdat voor zowel green growth als degrowth ontoereikend bewijs is. Maar juist voor a-growth ontbreekt enig wetenschap-elijk bewijs. Verder stelt hij dat a-growth politiek haalbaarder is. Dat zou zeker kunnen – juist omdat a-growth nauwelijks kritiek levert op het huidige systeem, geen radicale voorstellen doet en al met al gematigd is. In een tijd van een klimaatcrisis van ongekende omvang gaat dat regelrecht in tegen de logische ratio. 

Concluderend

Volgens het concept degrowth is een low-carbon, low-output economie die welzijn voor iedereen genereert mogelijk. Dit vraagt om een breuk met het huidige politiek-economisch denken. Juist dit facet ontbreekt in a-growth, wat een voedingsbodem geeft voor een business-as-usual strategie. Degrowth daagt huidige ingebedde ideeën en instituties uit: een voorwaarde voor de urgente verandering die nodig is. In een klimaatcrisis die nog steeds niet wordt onderkend door mensen in termen van grootte en impact en waarbij onomkeerbare veranderingen waarschijnlijker worden, is een nieuwe manier van denken en beleid maken nodig. Een agnostische houding met hoop op beter beleid en innovatie simpelweg niet ingrijpend genoeg. 

  1. Hickel, J. & Kallis, G., (2020). Is Green Growth Possible? New Political Economy, 25(4), 469-486.
  2. Krausmann, F., et al. (2017). Material Flow Accounting: Measuring Global Material Use for Sustainable Development. Annual Review of Environment and Resources, 42, 647-675.
  3. Opwarming van de aarde gaat rap naar 1,5, en het einde is nog niet in zicht Daarnaast rust het Akkoord van Parijs grotendeels op negatieve CO₂ technologie, iets wat tot nu toe nog niet in zicht is op een duurzame en grootschalige manier.ttps://nos.nl/collectie/13871/artikel/2428200-1-5-graad-opwarming-komt-voor-de-wereld-al-snel-dichterbijhttps://nos.nl/nieuwsuur/collectie/13871/artikel/2433051-klimaatwetenschappers-beperken-opwarming-aarde-gaat-mislukken https://nos.nl/collectie/13871/artikel/2419221-ipcc-gevolgen-klimaatverandering-steeds-erger-nu-razendsnel-aan-de-slag
  4. Brand, U., (2012). Green Economy – the Next Oxymoron? No Lessons Learned from Failures of Implementing Sustainable Development, GAIA: Ecological Perspectives for Science, 21(1), 28–32.
  5. IPCC, (2022): Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA.

Reactie 

Jeroen van den Bergh

De Groot maakt de volgende opmerkingen (in cursief):

  1. De rol van economische groei zou centraal moeten staan als men praat over het klimaat
    Door de klimaatdiscussie zal de potentiële frictie met economische groei alleen maar meer aandacht krijgen in de toekomst – daar hoeven we niet bang voor te zijn. Wat mij betreft moet effectief klimaatbeleid, dat emissies in de gehele economie definitief omlaag brengt, centraal staan. Met het ‘agroei’ standpunt beoog ik dat we ons minder druk gaan maken om potentiële negatieve-groei gevolgen van klimaatbeleid om zo de politieke steun ervoor te vergroten.
  2. Economische groei gaat altijd gepaard met meer materiaal- en energieverbruik
    Dit is een ongefundeerde uitspraak. Sommige landen hebben namelijk al een ontkoppeling laten zien voor bepaalde fysieke indicatoren in het afgelopen decennium. Belangrijker is dat we nog geen streng klimaatbeleid hebben uitgeprobeerd. Dat erkent De Groot ook: “Het enige dat we zeker weten is dat we in de 50 jaar sinds Limits to Growth geen effectief klimaatbeleid hebben gehad, en dat ook het huidige beleid ontoereikend is,” stelt hij. Dus we weten niet wat de mogelijkheden voor ontkoppeling zijn – zoals De Groot ook erkent. Ik ben gematigd optimistisch – doch geenszins dogmatisch – t.a.v. ontkoppeling, aangezien de economie veel flexibiliteit heeft om in een koolstofarme richting te bewegen – alleen hebben we deze flexibiliteit nog niet benut.
  3. De samenleving heeft een sterke focus op groei, die doorgaans als positief wordt ervaren
    Niet de a-groei visie – deze is onverschillig t.a.v. groei.
  4. Het is noodzakelijk het debat over economische groei te (re)politiseren.
    Door te polariseren via pro- versus antigroeistandpunten zal er zeker veel debat zijn. Een neutrale a-groei positie zou echter wel eens tot meer overeenstemming kunnen leiden, en zo tot politieke steun voor effectief klimaatbeleid.
  5. Green growth wordt in de wetenschap inmiddels afgedaan als onhaalbaar, een oxymoron
    Dit suggereert ten onrechte een uniforme mening binnen de wetenschap. Als dat waar was zou het groeidebat zijn gestopt, wat niet het geval is (getuige ook deze discussie).
  6. ‘Inkomens omlaag’ is niet de boodschap van degrowth
    Toch wordt degrowth regelmatig op deze wijze geïnterpreteerd. Begrijpelijk, want het klinkt als het tegenovergestelde van groei, namelijk negatieve groei van het nationaal inkomen (de som van alle inkomens). Bovendien hebben degrowthvoorstanders vaak gesuggereerd dat economische crises goed voor het klimaat zijn (ofschoon het tevens investeringen in koolstofarme opties remt). Dit alles draagt bij aan de interpretatie dat een klimaatoplossing vereist dat inkomens in rijke landen omlaag gaan.
  7. Door te stellen dat emissies afhankelijk zijn van een veelvoud aan factoren, laat Van den Bergh ruimte over voor het narratief dat technologische innovaties ons wel zullen redden 
    De degrowth benadering suggereert dat er één dominante factor is, namelijk groei. Maar dat is niet zo. Emissiereductie hangt van vele factoren af, en daarmee is er onzekerheid over welke combinatie het beste uitwerkt voor het klimaat. Er is zeker geen implicatie dat technologie ons zal redden. De correcte interpretatie is dat alle factoren moeten wijzigen, wat systeembeleid vereist.
  8. A-growth als ‘relaxed about growth’-houding steunt de status quo and business-as-usual
    Dat klopt niet; a-growth betekent een fundamentele afwijzing van het groeiparadigma.
  9. Wellicht is degrowth wel het goede klimaatbeleid?
    Dit heb ik eerder ‘foute causaliteit’ genoemd: misschien is ‘negatieve groei’ het gevolg van goed klimaatbeleid, maar dat betekent niet dat negatieve groei een goed uitgangspunt is of een effectieve wijze van emissiereductie. Bovendien is degrowth op zich geen beleid. Wat we nodig hebben is meer focus op concreet en effectief emissiereductiebeleid, en dan zien we wel hoe dit uitpakt in termen van positieve or negatieve groei.
  10. Met degrowth hoeven we niet veel te verliezen, er valt juist veel te winnen
    Dat is nog maar de vraag. Degrowth zou wel eens inefficiënties en dus vervuiling en economische crises kunnen genereren. Door bovendien kiezers en politici de keuze ‘groei of klimaat’ te bieden kan de steun voor klimaatbeleid worden verzwakt, aangezien de meeste mensen niet openstaan voor het opofferen van economische groei. Een a-groei verhaal is wetenschappelijk zorgvuldiger en politiek subtieler. Het voelt wellicht prettig om een radicale degrowth booschap uit te dragen, maar dat garandeert nog geen politieke invloed. 
  11. Wetenschappelijk bewijs voor a-growth ontbreekt
    Bewijs voor wat precies? Ik betoog slechts dat het kweken van desinteresse in economische groei de weerstand tegen sociaal en milieu/klimaatbeleid kan verminderen. Het bewijs daarvoor is dat in het verleden groeidwang zulk beleid vaak heeft tegenwerkt.

Jeroen van den Bergh is hoogleraar milieu- en klimaateconomie aan de Universitat Autònoma de Barcelona en de Vrije Universiteit Amsterdam

Ook reageren? 
Stuur een mail naar milieu@groenvoer.nl!

  • Vijftig jaar tussen milieu en economie

    Vorige pagina
  • Nieuwe E-auto?

    Volgende pagina

Abonneer je op onze nieuwsbrief

Tijdschrift Milieu is een uitgave van de VVM en verschijnt zes keer per jaar in een oplage van 1.750 exemplaren.

VVM-Lidmaatschap 2024