Tijdschrift Milieu
november 2022, nr. 5
Degrowth is het juiste antwoord op het groeidebat
Luc de Groot
Luc de Groot is milieu-geograaf en docent interdisciplinaire sociale wetenschappen.
Log in om toegang te krijgen tot je account
Bezoek ook eens onze website(s) en Social Media.
Vul een zoekterm in om te zoeken binnen alle publicaties.
Log in om toegang te krijgen tot je account
Tijdschrift Milieu
november 2022, nr. 5
Degrowth is het juiste antwoord op het groeidebat
Luc de Groot
Grenzen aan de Groei
Op de afgelopen Nationale Milieudag gaf milieu-econoom Jeroen van den Bergh een boeiende presentatie over het economische groeidebat (zie het artikel in Milieu nr. 4). Luc de Groot, die daar een studentenpitch hield, is het op een aantal punten niet met hem eens. Dus gaat hij de dialoog aan over de rol van (economische) groei en de concepten degrowth en a-growth.
Door: Luc de Groot
Allereerst wil ik benadrukken dat de rol van economische groei centraal zou moeten staan wanneer men praat over het klimaat1. Economische groei gaat altijd gepaard met meer materiaal- en energieverbruik, iets wat op een planeet met eindige natuurlijke hulpbronnen problematisch is2. Het is nog niet mogelijk gebleken om economische groei los te koppelen van een stijging van de druk op het milieu (decoupling). De huidige samenleving heeft een sterke focus op groei, die doorgaans als positief wordt ervaren – in elk geval wordt het meeste beleid (grotendeels) gevoerd aan de hand van effecten op economische groei. In de huidige situatie waar de gevolgen van klimaatverandering steeds ingrijpender worden; waar het Akkoord van Parijs nagenoeg onhaalbaar wordt3; waar de wegen naar minder dan 2 graden opwarming met ingrijpende en onomkeerbare gevolgen vandien4 alsmaar moeilijker worden; is het noodzakelijk het debat over economische groei te (re)politiseren.
Onjuist begrip van degrowth
Als potentiële oplossingen besprak Van den Bergh in zijn presentatie drie gangbare mogelijkheden: green growth, degrowth, en a-growth. Allereerst wordt green growth in de wetenschap inmiddels al afgedaan als een onhaalbaar, in feite een oxymoron5. Dan blijven degrowth en a-growth over: twee ideeën die deels overlappen maar ook tegenover elkaar staan. In de presentatie presenteerde Van den Bergh een zestal kritieken op degrowth die geenszins stroken met mijn eigen opvatting van dit idee.
Een van de belangrijkste kritieken die Van den Bergh heeft op degrowth is de politiek problematische boodschap van ‘inkomens omlaag’. Maar dit is niet de boodschap van degrowth. Het idee is juist dat er een bepaalde herverdeling van de extreem ongelijk verdeelde welvaart moet komen. Het gemiddelde inkomen in de meeste landen hoeft niet naar beneden om binnen de planetaire grenzen te komen, maar de verdeling en de uitschieters moeten worden aangepakt. Dit is wellicht een politiek moeilijke boodschap, maar elke potentiële, brede oplossing van het klimaatprobleem zal waarschijnlijk gepaard gaan met bepaalde offers.
Van den Bergh stelt verder dat degrowth wetenschappelijk onzuiver is, dat emissies afhankelijk zijn van veel factoren en dat de optimale balans daarvan onbekend is. Maar artikelen over degrowth worden in een breed scala academische, gepeerreviewde tijdschriften gepubliceerd. Om te stellen dat deze wetenschappelijk onzuiver zijn is een vrij grove beschuldiging tegen wetenschappelijk onderzoek. Zelfs in het recente, prominente IPCC rapport worden degrowth ideeën erkend6. Door als tegenargument te stellen dat emissies afhankelijk zijn van een veelvoud aan factoren, laat Van den Bergh juist ruimte over voor het narratief dat uiteindelijk technologische innovaties ons wel zullen redden. Zoals Van den Bergh stelt: wees gewoon ‘relaxed about growth’. Juist dit is iets waar degrowth problemen mee heeft: pleiten voor het behoud van een status quo in een tijd van urgente crisis is gevaarlijk.
Van den Bergh vindt degrowth verder te pessimistisch. Die kritiek hoor je vaak, maar binnen deze beweging is het een strategische keuze om een radicaler standpunt in te nemen tegen het systeem dat de huidige crisis heeft veroorzaakt. Persoonlijk klinken eerlijke verdeling van welvaart, minder onnodige consumptie en productie, een focus op menselijk welzijn etc., mij positief in de oren. Ook stelt Van den Bergh dat goed klimaatbeleid nog niet is uitgeprobeerd. Dat argument is een beetje loos. Wellicht is degrowth wel het goede klimaatbeleid? Het enige dat we zeker weten is dat we in de 50 jaar sinds Limits to Growth geen effectief klimaatbeleid hebben gehad, en dat ook het huidige beleid ontoereikend is. Sterker nog: er zijn wereldwijd nauwelijks landen die met hun beleid op tijd hun uitstoot reduceren en op een duurzame manier met natuurlijke hulpbronnen omgaan.
Met degrowth hoeven we niet veel te verliezen, er valt juist veel te winnen. Er moet een verandering komen in het collectief van huidige productie- en consumptiepatronen. Het bedenken van alternatieven waar niet groei, maar welzijn voor mens en natuur centraal staan, is de eerste stap om weg te bewegen van deze groeifetish. Actuele wetenschap stelt dat er wel degelijk een slimme, selectieve afschaling van de huidige economie nodig is, met een focus op efficiëntie, herverdeling en gelijkheid. Daarom is de boodschap van degrowth belangrijk: er mag geen ruimte blijven om dezelfde weg volgen. Uiteindelijk maakt de omvang van de huidige wereldeconomie enorm uit, zelfs in de beste scenario’s van technologische vooruitgang.
Kritiek op a-growth
Van den Bergh stelt zelf de optie a-growth voor, omdat voor zowel green growth als degrowth ontoereikend bewijs is. Maar juist voor a-growth ontbreekt enig wetenschap-elijk bewijs. Verder stelt hij dat a-growth politiek haalbaarder is. Dat zou zeker kunnen – juist omdat a-growth nauwelijks kritiek levert op het huidige systeem, geen radicale voorstellen doet en al met al gematigd is. In een tijd van een klimaatcrisis van ongekende omvang gaat dat regelrecht in tegen de logische ratio.
Concluderend
Volgens het concept degrowth is een low-carbon, low-output economie die welzijn voor iedereen genereert mogelijk. Dit vraagt om een breuk met het huidige politiek-economisch denken. Juist dit facet ontbreekt in a-growth, wat een voedingsbodem geeft voor een business-as-usual strategie. Degrowth daagt huidige ingebedde ideeën en instituties uit: een voorwaarde voor de urgente verandering die nodig is. In een klimaatcrisis die nog steeds niet wordt onderkend door mensen in termen van grootte en impact en waarbij onomkeerbare veranderingen waarschijnlijker worden, is een nieuwe manier van denken en beleid maken nodig. Een agnostische houding met hoop op beter beleid en innovatie simpelweg niet ingrijpend genoeg.
Reactie
Jeroen van den Bergh
De Groot maakt de volgende opmerkingen (in cursief):
Jeroen van den Bergh is hoogleraar milieu- en klimaateconomie aan de Universitat Autònoma de Barcelona en de Vrije Universiteit Amsterdam
Ook reageren?
Stuur een mail naar milieu@groenvoer.nl!
VVM-Lidmaatschap 2024