Bezoek ook eens onze website(s) en Social Media.
Externe links
Zoeken
Vul een zoekterm in om te zoeken binnen alle publicaties.
Log in om toegang te krijgen tot je account
Log in om toegang te krijgen tot je account
Minder is meer
Hoe degrowth de wereld zal redden
Dit boek verdient meer aandacht in Nederland. Het vertelt over het ontstaan van het kapitalisme, de denkwereld erachter en de consequenties ervan (armoede, uitputting van de aarde, klimaatverandering, ongelijkheid én steeds minder welvaart). Als ik het zo samenvat klinkt dat geharnast antikapitalistisch, maar het boek is genuanceerd en onderzoekend. Het legt uit waarom de groeidwang zo dwingend én zo schadelijk is en het schetst een route naar een aantrekkelijker toekomst.
Na een krachtige beschrijving van hoe we steeds ‘achter de ecofeiten’ aanlopen, vertelt Hickel ‘het scheppingsverhaal van het kapitalisme’, als een strijd tussen verschillende ideeën, organisatievormen en bevolkingsgroepen. Hij laat zien dat er andere manieren van leven waren, maar dat die door ‘de Moloch’ naar de marge zijn gedrongen, vaak met geweld en desastreuze gevolgen voor veel mensen en de aarde. Groei is voor de Moloch noodzakelijk en we geloven bijna allemaal – ten onrechte – dat groei goed is: ‘groei-isme’. Hickel laat zien dat ook groene groei tot nu toe evenmin een oplossing is en het waarschijnlijk ook niet zal worden.
Hickel stelt dat alternatieven mogelijk, noodzakelijk én aantrekkelijk zijn. We moeten het materiaal- en energiegebruik drastisch terugschroeven en dat kan volgens hem zónder nadelige invloed op het menselijk welzijn. Hij heeft vijf concrete adviezen, zoals een einde maken aan geplande veroudering van producten, reclame beperken, veranderen van bezit naar gebruik, verminderen van voedselverspilling en verkleining van schadelijke industrieën. Het verlies van – onnodig geworden – banen is op te vangen door arbeidstijdverkorting en herverdeling van werk. Inkomensverlies is op te vangen door ongelijkheid te verminderen en vermogen en hoge inkomens meer te belasten. Koopkracht kan op peil blijven door te investeren in publieke basisvoorzieningen. Door de groeidwang weg te nemen, vermindert de – kunstmatige – schaarste en ontstaat ‘radicale overvloed’. Groei wordt onnodig.
Dat klinkt bijna utopisch, maar hij laat zien hoe deze verandering langs democratische weg kan gebeuren, als we maar zorgen dat de democratie beter gaat functioneren.
In een mooi slothoofdstuk beschrijft Hickel waarom hij hoopvol is dat we een ecologische beschaving kunnen opbouwen. We kunnen leren van onze voorouders, van ‘natuurvolken’, van Spinoza en van de ‘tweede wetenschappelijke revolutie’. Steeds duidelijker wordt dat de mens volledig verbonden is met de natuur. Dat leidt tot een ethiek waarin wederkerigheid, respect en regenereren voorop staan – en een wereldbeeld van ‘verbondenheid met een wereld die barst van het leven’.
OvS
Jason Hickel
Uitgeverij EPO, 2020, 275 pag. *****
De snelle opkomst en moeizame aftocht van het aardgas
‘Van het gas af’ komen is nog niet zo makkelijk. Anno 2022 is, ondanks eerdere Haagse beloftes, de gaswinning in Groningen nog steeds niet helemaal beëindigd. Meer dan 90% van de Nederlandse woningen worden nog steeds verwarmd met aardgas. En de invoer van aardgas in de EU (waarvan bijna de helft uit Rusland komt) is de laatste jaren alleen maar gestegen.
Zo moeizaam als we van het aardgas af komen, zo vlot verliep de introductie ervan in Nederland in de jaren ‘60. In haar boek ‘Gronings goud’ beschrijft Wendelmoet Boersema met een al even vlotte pen de geschiedenis hiervan, maar ook de opkomst van het Russische gas, die eveneens al in de jaren ’60 begon. Op 1 september 1968, elf dagen na de Russische invasie in Tsjechoslowakije, stroomde het eerste gas vanuit de Sovet-Unie naar West-Europa. En sindsdien is het belang van het Russische gas voor de EU, alle politieke strubbelingen ten spijt, alleen maar toegenomen.
Boersema weet met veel ‘human interest’ en ‘couleur locale’ een intrigerend en soms onthutsend beeld te geven van de machtspolitiek van de grote spelers en van de gevolgen voor de ‘gewone mensen’. Ze sprak met gedupeerden van de aardbevingen in Groningen, maar ook met politici en topmensen uit de internationale aardgashandel.
Het milieuaspect speelt in het hele verhaal amper een rol, afgezien van de bekende discussies over de vraag of aardgas – als relatief schone fossiele brandstof – wel of niet een rol zou moeten spelen in de energietransitie. En het komt even ter sprake als de Russische milieuautoriteiten, die in eerste instantie bezwaren hadden tegen de plannen van Shell voor gaswinning in Sachalin, die bezwaren intrekken zodra Gazprom een meerderheidsbelang in het project krijgt.
Toch is dit boek ook voor veel lezers van Milieu een aanrader. Niet alleen omdat de spelers en hun (machts-)spel zo goed beschreven worden, maar ook omdat het inzicht geeft in de mechanismen die ervoor zorgen dat we ondanks onze afkeer van fossiele brandstoffen en Poetins politiek voorlopig waarschijnlijk nog niet van het (Russische) gas af zijn.
FO
Gronings goud. Over de macht van het gas en de rol van Rusland. Wendelmoet Boersema
Ambo Anthos, 2021, 262 pag. ****
Magnum opus van
transitiekoploper
In deze rubriek hebben we al eerder boeken van Rotmans besproken, maar dit boek voegt daar toch weer wat aan toe: een overzicht van de inzichten, ervaringen en adviezen van Rotmans. De schrijvers passen een van die inzichten ook toe, namelijk inzoomen en uitzoomen.
Uitzoomend schetsen zij de ‘transitielenzen’, hoe het op dit moment met onze samenleving staat, hoe dit te duiden valt in het licht van de complexiteitsleer en wat dit betekent voor de toekomst. Veel van de huidige systemen zijn niet meer houdbaar; er is een drievoudige disbalans (tussen mens en natuur, tussen mensen onderling en tussen zekerheid en onzekerheid). Alternatieven dienen zich aan, maar er zal nog heel wat weerstand overwonnen moeten worden voordat de ‘evolutionaire revolutie’ over het kantelpunt is.
Op dit kantelpunt is er chaos: onzekerheid, crises en conflict. Dat is aan de ene kant beangstigend, maar aan de andere kant noodzakelijk om echt te transformeren. Vandaar de oproep van Rotmans en Verheijden om de chaos te omarmen.
Vervolgens zoomen ze in op 10 terreinen waar transities nodig/gaande zijn, variërend van energie, grondstoffen en ruimte, tot onderwijs, zorg, sociaal domein en democratie. Ze schetsen ‘transitiesleutels’, die de transitie kunnen versnellen. Die sleutels werken voor een transitiecluster rond grondstoffen en energie en een cluster rond ruimtelijke inpassing. De ‘zachte transities’ zijn cruciaal voor de andere twee clusters. De sleutels zijn onder meer belastingverschuiving, eerlijke prijzen, innovatie, een transitiewet en mentale impulsen.
Inzoomend krijgen we een inkijkje in een aantal voorbeelden waar Rotmans bij betrokken is geweest: zijn contacten met fossiele energiebedrijven, Ikea, Rabo, KLM, Shell en ABP, en de rol van de overheid, ambtenaren en leiders. Daarmee wordt het boek ook autobiografisch, maar dat trekken ze weer breder in een hoofdstuk over de ‘persoonlijke transitie’. Daarin gaan ze in op de verschillende typen veranderaars die nodig zijn in de transities, de innerlijke en externe weerstanden die je kunt tegenkomen en hoe je daarmee om kunt gaan. Zo komen Rotmans en Verheijden tot een beschouwing over transitie in leiderschap die gaande is (naar feminien, verbindend, authentiek, bezield en transformatief).
Doordat de schrijvers ook de coronacrisis behandelen is het boek actueel. En de toevoeging van een hoofdstuk over Nederland in 2121, met mooie illustraties, illustreert het nut van toekomstperspectieven. Het toekomstperspectief van de schrijvers is dat we naar een slimmere, meer horizontaal, organisch en decentraal georganiseerde samenleving toe gaan, waar de mens centraal staat, we beter met de aarde omgaan en meer oog hebben voor de lange termijn. Rotmans en Verheijden wilden met dit boek hoop geven, lessen trekken uit de afgelopen decennia en mensen inspireren tot actie. Daarin zijn zij mijns inziens geslaagd.
OvS
Omarm de Chaos
Jan Rotmans en Mischa Verheijden
De Geus, 2021, 300 pag. ****
Tijdschrift Milieu is een uitgave van de VVM en verschijnt zes keer per jaar in een oplage van 1.750 exemplaren.
VVM-Lidmaatschap 2024
