Rechtvaardigheid verdient meer aandacht (copy)

Volgens Marie Kranendonk, getuige voor de toekomstige generaties en al 50 jaar milieuactivist, moeten we vooral keuzes maken en prioriteiten stellen, en ook meer aan preventie doen. Sascha Gabizon (WECF), getuige voor gezondheid, formuleert dat als het voorzorgsprincipe en het do no harm principe: stoppen met een product of proces voordat je schade aanricht. “Hele groepen stoffen moeten we uitfaseren, bijvoorbeeld de forever chemicals zoals PFAS, die overal in het drinkwater zitten.” Dus moeten we de industrie aanspreken op schadelijke erfenissen, vindt ze. “Pesticidefabrikanten zoals Bayer, BASF en Syngenta doen nu eindelijk onderzoek, maar eigenlijk is het al te laat.” Daarom vindt Gabizon het mooi dat preventie wel in het NMP zit, werken met wat we al hebben. Ook mooi is het VN-verdrag tegen plasticvervuiling. “Er is echt een ander, duurzaam productontwerp nodig.” Ivy de Bruin (SDG NL) promoot met verve de oproep aan het nieuwe kabinet voor duurzaam beleid: www.duurzaamregeerakkoord. nl. Bedrijven en organisaties kunnen het manifest ondertekenen dat zo’n regeerakkoord moet opleveren. “Doe dat en verspreid dat!” is haar oproep.

Vervolgens gaan de workshops van start, waarin bouwen aan een rechtvaardige planeet centraal staat. Bijvoorbeeld over het voedselsysteem, een rechtvaardige relatie met de natuur, het burgerberaad, schone industrie of de welzijnseconomie. Er komen vragen naar boven zoals: Wat is de plek voor de natuur in een burgerberaad? Wat komt er over voedsel in het nieuwe regeerakkoord? Volgens Raki Ap heeft wachten op de politiek geen zin. “We moeten zelf aan de slag gaan, bijvoorbeeld met het ‘bos dat van zichzelf is’, en speldenprikjes geven aan bedrijven.” Bij het thema ‘Schone industrie’ vraagt men juist om een heel sterke over voor bedrijven die willen ook loont om te veranderen.

In de middag schetst Frederike Praasterink (lector aan de HAS) een ‘houdbaar en rechtvaardig voedselsysteem’. Om de grote problemen van het huidige systeem op te lossen moet volgens haar ‘alles overal tegelijk’ gebeuren: omslag van vlees en zuivel naar plantaardig, natuurpositieve landbouw, voedseldemocratie, afstraffen van bedrijven die zich misdragen én wellbeing economie. Een groot aantal partijen werkt daaraan in het programma ‘Transitie naar een duurzaam voedselsysteem’ van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). Dat programma propageert verandering naar ‘regeneratieve’ landbouw, voedselbossen, strokenteelt, andere voedingsgewoonten, etc. En ja, daar heb je volgens Praasterink wel de grote bedrijven bij nodig. “Als zij bewegen, gebeurt er iets.” Maar wat nu niet klopt, is dat de sleutels van de voedselketen in handen zijn van high-risk megabedrijven, stelt Praasterink. “En als consumenten zouden we moeten eten binnen de planeetgrenzen. Dat betekent een grotendeels plantaardig dieet, afkomstig uit een gezonde omgeving, natuurpositief en lokaal geproduceerd. En alleen met dieren als die afvalstromen verwerken.” Hoe we daar komen, daarover is Praasterink duidelijk: Het beleid en de geldstromen moeten veranderen; we moeten onze studenten toekomst- en systeemdenken leren, en moedig leiderschap. “En we moeten onze relatie met de natuur, met andere mensen en met onszelf onder de loep nemen.”

Een concrete suggestie van een heel andere orde komt via een videoverbinding van Jojo Mehta (Stop Ecocide Foundation): maak ecocide strafbaar. Ecocide is “het verrichten van onrechtmatige of moedwillige handelingen met de wetenschap dat er een aanzienlijke kans bestaat dat ernstige alsmede omvangrijke dan wel langdurige schade aan het milieu wordt toegebracht door deze handelingen.” Een voorstel voor zo’n wet is afgelopen zomer ingediend door Tweede Kamerlid Lammert van Raan (PvdD). “Neem die wet zo snel mogelijk aan!” is Mehta’s oproep.

Dorette Corbey (Adviesraad Internationale Vraagstukken, AIV) zet de spotlight nog sterker op het belang van rechtvaardigheid. Volgens haar is dat een voorwaarde voor ambitieus klimaatbeleid. “Gebrek daaraan geeft vertraging, groeiende armoede en instabiliteit in kwetsbare landen, en een zwakkere geopolitieke positie van Europa (‘de EU leest ons de les’).” In een recente beleidsanalyse zet de AIV uiteen op welke manier Nederland hier werk van kan maken: door de markt te reguleren, consumentengedrag te beïnvloeden, groene sector- en industriepolitiek te bedrijven, te doen aan internationale klimaatfinanciering en, last but not least, samenhang in het beleid.

De tweede ronde workshops richt zich op het planetair ‘doen’. Al blijkt dat nog niet zo eenvoudig. Op het punt ‘natuur’ moet de overheid de relatie tussen natuur en mens herstellen, in plaats van ‘grote wollige documenten’ te schrijven. Bij het thema ‘invloed van de burger’ is het motto: revolutie! We moeten op een andere manier beslissingen nemen, bijvoorbeeld door burgerberaden waarin ook de stemmen van ‘niet-mensen’ volwaardig moeten meetellen. Bij ‘nieuwe economie’ moet het systeem worden omgedraaid: zet financieel kapitaal in dienst van het sociaal en ecologisch kapitaal. Bij IMVO moeten bedrijven de inheemse bevolking betrekken als stakeholder. Zij moeten zeggenschap krijgen over het gebruik van hun grond voor ‘westerse’ oogsten. ”Hun instemming is nodig” zegt getuige Raki Ap. “We voelden tijdens de workshop het ongemak dat we ‘hier’ bepalen wat ‘daar’ acceptabel is.”

Bij het voedselsysteem wordt een perspectiefwisseling bepleit: heb het niet over het onteigenen van landbouwgrond ten behoeve van natuur, maar over het toevoegen van natuur aan die grond. Patricia de Cock: “Focus op het hele voedselsysteem, gebruik mooie verhalen en storytelling. En draai aan de knoppen van het financieel systeem.” Getuige Wouter van Eck drukt zich iets scherper uit: “De overheid heeft ons in de steek gelaten, dat moet nu veranderen. Niet meer pappen en nathouden, maar zorgen voor verantwoorde productie door boeren.” Rond het thema ‘schone industrie’ wordt gepleit voor een focus op ‘een goede gewasbescherming als service’ in plaats van op bestrijdingsmiddelen. De volgende bewindspersoon kan dat meteen gaan uitproberen met bijvoorbeeld Bayer, tuinders in het Westland en omwonenden. “Hoe kunnen tuinders met zomin mogelijk bestrijdingsmiddelen goede producten kweken? En kunnen bedrijven daar een verdienmodel van maken? Dat moet de vraag zijn.” Bij dat alles moeten we echt een sterk ministerie hebben, met een minister van Milieu en Gezondheid, tekent getuige Marie Kranendonck aan (zie ook het pleidooi van Tom Trouwborst in deze Milieu).

Antoine Heideveld presenteert de conclusie uit de presentaties die samenwerkingpartner Het Groene Brein verzorgde: wees creatiever bij het creëren van streefbeelden en toekomstvisies; benut daarbij ook kunstenaars. En richt het systeem in op meervoudige waarden. Juist door koppeling van ambities ontstaat draagvlak en energie.