Dwarsliggers: Aansprakelijk (copy)

‘Kill the corporation before it kills us’. Dat is de subtitel van het boek Ecocide van David Whyte en de aanleiding voor deze column. Bedrijven veroorzaken de meeste verontreinigingen op de wereld. Zo hebben de 100 grootste bedrijven sinds 1988 samen 70% van de CO₂ geproduceerd. De vraag is of zij er ook voor verantwoordelijk kunnen worden gehouden. Zo klaagt Californië ‘Big Oil’, waaronder Shell, aan voor klimaatschade door de uitstoot van CO₂. Wat de oliemaatschappijen vooral wordt verweten is dat zij eind jaren zeventig en op het hoogste niveau, al bekend waren met de mogelijke gevolgen van temperatuurstijging door CO₂-emissies. En dat zij deze informatie lang ‘onder de pet’ hebben gehouden. Verder hebben zij miljarden besteed aan twijfels zaaien en desinformatie verspreiden om hun winsten en verdienmodel te beschermen.

Californië wil dat ‘Big Oil’ de schade gaat betalen, ongetwijfeld een bedrag met vele nullen. Maar hoeveel is het ‘verkloten’ van de aarde waard? Wat het bedrag ook wordt – in het geval dat Californië wint – het zal nooit groter worden dan wat de bedrijven kunnen betalen. Immers, dan gaan ze failliet. Datzelfde probleem heeft ook de overheid als normsteller, controleur en handhaver. Dus: ‘Don’t kill the company’, mede vanwege de zorg voor de werkgelegenheid. 

DuPont/Chemours is in Nederland aangeklaagd om dezelfde reden: al lang bekend met de schadelijkheid van PFAS, kennis achtergehouden, desinformatie verspreid etc. De rechter heeft geoordeeld dat Chemours aansprakelijk is voor de schade. Hoe hoog het schadebedrag is, moet nog worden bepaald. 

‘Big Oil’ en Chemours zijn twee (extreme?) voorbeelden die laten zien dat bedrijven zich bijna alles kunnen permitteren. Een hoge, betaalbare boete is het ergste wat ze kan overkomen. Sluiting van een bedrijf is mogelijk, maar komt zelden voor. De ‘pakkans’ is bovendien klein. Ceo’s worden zelden strafrechtelijk vervolgd. Zelfs als ze duidelijk te kwader trouw hebben gehandeld en bewust schade hebben toegebracht aan mensen, dieren en milieu. Toch zijn ze hier wel degelijk bang voor. Ik denk hierbij aan een uitspraak van Berdowski (ceo van Boskalis) die fulmineerde tegen een mogelijk te strenge ‘Wet Verantwoord en Duurzaam Internationaal Ondernemen’ omdat hij wellicht in de gevan-genis zou kunnen belanden. Het is toch wat anders wanneer je bedrijf een klein risico loopt op een hoge boete dan wanneer je mogelijk in de boeien belandt. Ceo’s zijn nu verantwoording schuldig aan vooral aandeelhouders. En dus kiezen ze voor snelle winst met risico’s voor milieu en gezondheid. Ontslag door (financiële) wanprestatie is een reëel gevaar, maar gevangenisstraf niet. 

Bedrijven zijn afhankelijk van beleggers. Het zou enorm schelen wanneer grote institutionele beleggers, zoals banken, verzekeringsbedrijven, pensioenfondsen en dergelijke, gehouden worden aan ‘Maatschappelijk Verantwoord Beleggen’, een zusje van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). MVO is echter vrijblijvend. Hier ligt een taak van de overheid. De Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling legt sectoren zoals verzekeringsmaatschappijen langs de lat van de Environmental Social Governance (ESG)-criteria van de VN. Een stap in de goede richting. Er ligt een mooie taak voor de media en ngo’s om hier veel meer mee te doen.

Natuurlijk moeten we bedrijven niet om zeep helpen. Dat is ook nooit de bedoeling van David Whyte geweest. Wat we wel onderuit moeten halen is de risicoloze financiering van bedrijven die onvoldoende rekening houden met mensenrechten, gezondheid en milieu. Verder lijkt het me een goed idee om ceo’s van grote bedrijven basale eisen op te leggen ten aanzien van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Overtreding zou dan strafrechtelijk vervolgd moeten worden. Nu komen bedrijven en ceo’s overal mee weg.